ÎË ÎÎÔ. ñ apple Ó Î Ì ٠apple Ú ÁˆÁ ÔÌfiÚÚÈ ñ apple Ó Î Ì ÙË ÛËÌ Û, Ù Û ÓÒÓ Ì Î È Ù ÓÙ ıâù ÙÔ.

Transcript

1 Á appleëùô ÁÔÓÂ, È ÙË ÛˆÛÙ ÁÚ Ê ÙË ÎıÂÛË apple ÈÙÔ ÓÙ È Î Ú ˆ : ÛˆÛÙ ÛÙÚ ÙËÁÈÎ appleïô ÛÈÔ ÏÂÍÈÏfiÁÈÔ. ŸÛÔÓ ÊÔÚ ÙË ÛˆÛÙ ÛÙÚ ÙËÁÈÎ, ÛÙÔ È Ï Ô Ùfi ÓÔÓÙ È: apple Ó Î Ì ٠ÛÈÎ ÛÙÔÈ Â Ì ٠ÔappleÔ ÌappleÔÚÔ ÌÂ Ó appleúôûâáá - ÛÔ ÌÂ Ó ı Ì, ÒÛÙÂ Ó Â Ó È appleï Úˆ Ó appleù ÁÌ ÓÔ Î È ÔÏÔÎÏËÚˆ- Ì ÓÔ apple Ó Î Ì ٠ÁψÛÛÈÎ ÛÙÔÈ Â appleô ÚËÛÈÌÔappleÔÈÔ Ì ÁÈ ÙËÓ Ó - appleù ÍË ÂÓfi ı Ì ÙÔ ŸÛÔÓ ÊÔÚ ÙÔÓ ÂÌappleÏÔ ÙÈÛÌfi ÙÔ ÏÂÍÈÏÔÁ Ô ÙÔ Ì ıëù, applefi Î ıâ Ì ıëì ÙÔ Û ÔÏÈÎÔ È Ï Ô Ô Ó ÂappleÈÏÂÁ ÔÈ ÛËÌ ÓÙÈÎfiÙÂÚÂ Ï ÍÂÈ, ÁÈ ÙÈ ÔappleÔ Â ÓÔÓÙ È: ñ apple Ó Î Ì ٠apple Ú ÁˆÁ ÔÌfiÚÚÈ ñ apple Ó Î Ì ÙË ÛËÌ Û, Ù Û ÓÒÓ Ì Î È Ù ÓÙ ıâù ÙÔ. ıâ Ì ıëì ÙÔ È Ï Ô appleâúèï Ì ÓÂÈ Ó appleù ÁÌ Ó ÂÎı ÛÂÈ Û Â- ÙÈÎ Ì ÙÔ ı Ì ÙÔ Ì ı Ì ÙÔ Î È ÎÚÈÙ ÚÈ ÍÈÔÏfiÁËÛË, ÔÈ apple ÓÙ - ÛÂÈ ÙˆÓ ÔappleÔ ˆÓ Ú ÛÎÔÓÙ È ÛÙÔ Ù ÏÔ ÙÔ È Ï Ô. ÎË ÎÎÔ

2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΗΤΑ Α 1 Ο Σεπτέμβρης Αναμνήσεις του καλοκαιριού Ένα ακόμη σκαλί Ξημερώνει μια νέα μέρα... ώρα για σχολείο.. 26 Αστραδενή ΤΗΤΑ Α 2 Το νερό συστήνεται Το ποτάμι τρέχει να συναντήσει τη θάλασσα.. 43 Το νερό στη θρησκεία, στους μύθους και στις παραδόσεις Ο Νερουλάς Το νερό ταξιδεύει ΤΗΤΑ Α 3 Το σχολείο γιορτάζει την ελευθερία και τη δημοκρατία ΤΗΤΑ Α 4 Στάση βροχοσταλίδων.. 75 Στάση βροχοσταλίδων (συνέχεια) Χρησιμοποίησέ το ξανά... και ξανά... και ξανά.. 91 Σκουπίδια στη θάλασσα.. 96 ΤΗΤΑ Α 5 Μάθημα Κυκλοφοριακής Αγωγής Στο δρόμο με το Σωτήρη 110 Ένα αλλιώτικο Πάρκο! Ρόδα είναι και γυρίζει ΤΗΤΑ Α 6 Κορίτσι Το μεγάλο μυστικό Ο αδελφός της Ασπασίας Ο εξάχρονος ήρωας της Ορλεάνης ΤΗΤΑ Α 7 Η ελιά Οι μύθοι και η ελιά Η ελιά στην Ελλάδα και στη Μεσόγειο Μαγειρεύουμε με ελαιόλαδο ΤΗΤΑ Α 8 Χριστός γεννάται

4 ΤΗΤΑ Α 9 Μια περιπέτεια για το Ρωμαίο Ένας Αρλεκίνος από χαρτί Όρνιθες Πρώτη φορά στο θέατρο Ο Κεραμιδοτρέχαλος ΤΗΤΑ Α 10 Παιχνίδια με τις λέξεις Γλωσσική αυτοβιογραφία Χορεύοντας με... ανήκουστους ήχους Γραφή, η μνήμη των ανθρώπων Ο Δίσκος της Φαιστού ΤΗΤΑ Α 11 Ο Μπελάς κι ο Ρουμποτύρης Ο Αργύρης και το πρόβλημα Φρουτοπία Τρύπωνας ο φαφαγάλος 294 ΤΗΤΑ Α 12 Χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά! ΤΗΤΑ Α 13 Όλου του κόσμου τα παιδιά Το σχολείο του κόσμου. 312 Τα δικαιώματα των παιδιών Η 5η Βασική Αρχή των Δικαιωμάτων των Παιδιών ΤΗΤΑ Α 14 Ύμνος στον άνθρωπο Από το πρώτο τηλεφώνημα στο πρώτο ηλεκτρονικό μήνυμα! Μια παράξενη παραγγελία Το διαδίκτυο ΤΗΤΑ Α 15 Χριστός Ανέστη! ΤΗΤΑ Α 16 Το παραδεισένιο Πήλιο. 370 Η Ρόδος Ταξιδιωτικές εντυπώσεις 385 Άνοιξα του Αιγαίου τη θύρα ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

5 ÓfiÙËÙ 1 ÂappleÙ Ì ÚË Όταν θέλουμε να αναφερθούμε στα βασικά χαρακτηριστικά ενός μήνα του χρόνου, μπορούμε ν αναφέρουμε τα εξής: Βασικά χαρχ αρακτηριστικά ενός μήνα Το όνομα του μήνα Σε ποια εποχή ανήκει Ποιες αλλαγές συμβαίνουν στον καιρό Ποιες αλλαγές συμβαίνουν στη φύση Τι κάνουν οι άνθρωποι (π.χ. ασχολίες, συνήθειες) Ποιες γιορτές ή επετείους έχει ο μήνας π.χ. Σεπτέμβριος, Δεκέμβριος, Απρίλιος, Ιούνιος, Αύγουστος κ.ά. π.χ. Καλοκαίρι: Ιούνιος, Ιούλιος, Αύγουστος Φθινόπωρο: Σεπτέμβριος, Οκτώβριος, Νοέμβριος Χειμώνας: Δεκέμβριος, Ιανουάριος, Φεβρουάριος Άνοιξη: Μάρτιος, Απρίλιος, Μάιος π.χ. αύξηση ή πτώση της θερμοκρασίας, βροχές, χιόνι, χαλάζι, καύσωνας, δυνατοί άνεμοι, ηλιοφάνεια, συννεφιά, κρύο, ζέστη κ.ά. π.χ. κιτρινίζουν και πέφτουν τα φύλλα των δέντρων, ανθίζουν τα λουλούδια, πρασινίζει το χορτάρι, τα δέντρα βγάζουν φύλλα, φουρτουνιασμένη ή ήρεμη θάλασσα π.χ. ανοίγουν τα σχολεία, σταματούν τα σχολεία λόγω χριστουγεννιάτικων διακοπών, τέλος σχολικής χρονιάς, καλοκαιρινές διακοπές, οικιακές εργασίες (π.χ. στρώσιμο χαλιών), στολισμός χριστουγεννιάτικου δέντρου κ.ά. π.χ. Οκτώβριος: επέτειος του ΟΧΙ (28η Οκτωβρίου) Δεκέμβριος: Χριστούγεννα (25η Δεκεμβρίου) Μάρτιος: Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, Επανάσταση του 1821 Αύγουστος: Κοίμηση της Θεοτόκου (15η Αυγούστου) κ.ά. 7

6 Ενότητα 1 Ποιες γεωργικές εργασίες γίνονται Ποιες σκέψεις ή συναισθήματα μου προκαλεί ο μήνας π.χ. Ιούλιος (ή Αλωνάρης): περίοδος αλωνίσματος των δημητριακών Ιούνιος (ή Θεριστής): μήνας κατά τον οποίο γίνεται ο θερισμός Σεπτέμβριος (ή Τρυγητής): μήνας κατά τον οποίο γίνεται ο τρύγος (συγκομιδή) των σταφυλιών κ.ά. Νοέμβριος: σπορά και μάζεμα των ελιών π.χ. χαρά, ευτυχία, ικανοποίηση, ενθουσιασμός, ξενοιασιά, ηρεμία, ανεμελιά, χαλάρωση, λύπη, στενοχώρια, απογοήτευση, μελαγχολία, νοσταλγία 8

7 ÂappleÙ Ì ÚË Ó appleù ÁÌ ÓË ÎıÂÛË Ο Αύγουστος Ο Αύγουστος είναι ο όγδοος μήνας του έτους και ο τρίτος και τελευταίος μήνας του καλοκαιριού οι άλλοι δύο είναι ο Ιούνιος και ο Ιούλιος. Για όλους ο Αύγουστος είναι ο μήνας της ξεκούρασης και της ξενοιασιάς. Συνήθως τότε οι μεγάλοι τουλάχιστον οι περισσότεροι παίρνουν την καλοκαιρινή τους άδεια από τη δουλειά τους, ενώ τα παιδιά χαίρονται το παιχνίδι και την ανεμελιά των διακοπών. Ο καιρός είναι ζεστός και η θερμοκρασία υψηλή, ενώ έχουν αρχίσει ήδη τα μελτέμια (άνεμοι που φυσούν αυτή την περίοδο). Όσοι βρίσκονται σε παραθαλάσσια μέρη χαίρονται τις βουτιές και τα παιχνίδια στα ζεστά και καταγάλανα νερά απολαμβάνοντας μοναδικές στιγμές αλλά και την αφθονία και ποικιλία των φρούτων. Αρωματικά ροδάκινα, εύγευστα βερίκοκα, δροσερά καρπούζια, μυρωδάτα πεπόνια, πεντάγλυκα σύκα και σταφύλια ικανοποιούν όλα τα γούστα και τις διαθέσεις. Μια ξεχωριστή μέρα του μήνα είναι ο Δεκαπενταύγουστος, καθώς σε ολόκληρη τη χώρα οι κάτοικοι τιμούν τη γιορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου. Η περιφορά της εικόνας της Παναγίας, οι εορτασμοί και τα πανηγύρια εκείνης της ημέρας δίνουν ένα διαφορετικό νόημα κι ένα ιδιαίτερο χρώμα στις καλοκαιρινές διακοπές. Δυστυχώς όμως οι αυγουστιάτικες μέρες τελειώνουν γρήγορα. Το τέλος του Αυγούστου σημαίνει το τέλος του καλοκαιριού και το τέλος των διακοπών. Όλοι πρέπει σιγά σιγά να επιστρέψουν στις δουλειές τους και τα παιδιά να προετοιμαστούν για την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς. Του χρόνου πάλι! 9

8 Ενότητα 1 Ó appleù ÁÌ ÓË ÎıÂÛË Ο Δεκέμβρης Ο Δεκέμβριος είναι ο πρώτος μήνας του χειμώνα (μαζί με τον Ιανουάριο και το Φεβρουάριο) αλλά ο τελευταίος μήνας του έτους. Η φύση έχει αλλάξει όψη κι αυτό φαίνεται παντού. Το κρύο και οι χαμηλές θερμοκρασίες έχουν κάνει ήδη αισθητή την παρουσία τους. Τις περισσότερες μέρες ο ουρανός καλύπτεται από βαριά μαύρα σύννεφα που κρύβουν τον ήλιο και προκαλούν δυνατές βροχές που συχνά συνοδεύονται από σφοδρούς ανέμους, αστραπές και κεραυνούς. Η αγριεμένη θάλασσα σηκώνει τεράστια απειλητικά κύματα που αναγκάζουν τα πλοία να παραμένουν δεμένα στα λιμάνια. Τα πουλιά φεύγουν για άλλες χώρες με θερμό κλίμα για να προφυλαχθούν από το κρύο, αφού και τα δέντρα είναι γυμνά από φύλλα. Επειδή το χειμώνα νυχτώνει νωρίς και σε συνδυασμό με το κρύο, οι άνθρωποι δεν κυκλοφορούν στους δρόμους όπως το καλοκαίρι. Βιάζονται να γυρίσουν στη ζεστασιά του σπιτιού τους. Στο μυαλό των παιδιών ο Δεκέμβρης είναι συνδεδεμένος με τη γιορτή των Χριστουγέννων και με την τελευταία μέρα του χρόνου, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Από τις αρχές του μήνα αρκετά σπίτια και πολυκαταστήματα είναι στολισμένα, ενώ τα παιδιά, εκτός από τις διακοπές, σκέφτονται τα δώρα που θα λάβουν από τους δικούς τους και το πώς θα περάσουν τον ελεύθερο χρόνο τους μακριά από το σχολείο. Οι γυναίκες φτιάχνουν παραδοσιακά γλυκά, όπως δίπλες, μελομακάρονα και κουραμπιέδες, και προετοιμάζονται για το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς, κατά το οποίο συγκεντρώνεται όλο το σόι (θείοι, θείες, ξαδέρφια, παππούδες κ.ά.) για να γιορτάσουν μαζί τον ερχομό του νέου έτους. Γι αυτό ο Δεκέμβρης είναι ένας μήνας πολύ αγαπητός σε μικρούς και μεγάλους! 10

9 ÂappleÙ Ì ÚË Για τον τ εμπλουτισ λουτισμό του τ λεξιλο λογίου ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Λέξεις βροχή γιορτή γλυκό ζεστός θάλασσα θερμός καλοκαίρι μυρωδιά Παράγωγα Ομόρριζα βρέχω, βρόχινος, βροχερός, βροχόνερο, βροχόπτωση, βροχόμετρο, πρωτοβρόχι, αδιάβροχος, περιβρέχω, καταβρέχω, σιγοβρέχω γιορτινός, γιορτάζω, γιορτάσι, γιορταστικός, εορτάζω, εορταστικός, εορτασμός, εορτολόγιο γλυκός, γλυκίζω, γλύκα, γλύκισμα, γλυκάδι, γλυκύτητα, γλυκαντικός, γλυκομιλώ, γλυκομίλητος, γλυκοαίματος, γλυκανάλατος, γλυκόπικρος, γλυκοκοιτάζω ζεσταίνω, ζέστη, ζεστασιά, ζέσταμα θαλασσώνω, θαλασσινός, θαλασσής, θαλάσσιος, υποθαλάσσιος, παραθαλάσσιος, θαλασσοδέρνομαι, θαλασσοπόρος, θαλασσόλυκος, θαλασσοταραχή, λαοθάλασσα, λιμνοθάλασσα, θαλασσοπούλι, ακροθαλασσιά θερμαίνω, θερμότητα, θέρμη, θερμάστρα, θερμαστής, ένθερμος, ολόθερμος, ποικιλόθερμος, υποθερμία, θερμοστάτης, θερμοφόρα, θερμοσίφωνας, θερμοκήπιο, θερμοκρασία, θερμόαιμος, θέρμανση, θερμόμετρο καλοκαιρινός, καλοκαιριάτικος, καλοκαιρία, καλοκαιριάζω, καλοκαίριασμα, κατακαλόκαιρο, μεσοκαλόκαιρο μυρωδικός, μυρωδάτος, μύρο, μυρίζω, μυριστικός, ξεμυρίζω, αμύριστος 11

10 Ενότητα 1 ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Λέξεις Σημασία Συνώνυμα Αντίθετα αγαπητός αυτός που αγαπιέται από τους άλλους, που είναι άξιος να τον αγαπούν αξιαγάπητος, αγαπημένος, λατρευτός, προσφιλής μισητός, αντιπαθητικός δροσερός αυτός που έχει δροσιά, που είναι υγρός από δροσιά, (μτφ.) ευχάριστος, νεανικός δροσάτος, δροσιστικός, νοτισμένος, απαλός, μαλακός, τρυφερός ζεστός, χλιαρός, καυτός, ζεματιστός εύγευστος αυτός που έχει ευχάριστη γεύση γευστικός, νόστιμος άγευστος, άνοστος, ανούσιος καλοκαίρι μία από τις τέσσερις εποχές του έτους, ο καλός καιρός θέρος, καλοκαιρία κακοκαιρία, χειμώνας, χειμωνιά κρύο η χαμηλή θερμοκρασία παγωνιά, ψύχος, ψύχρα, κακοκαιρία, χειμωνιά ζέστη, ζεστασιά, καύσωνας, κάψα, λάβρα ξεκουράζομαι απαλλάσσομαι από την κούραση αναπαύομαι, ξαποσταίνω, ανακουφίζομαι, χαλαρώνω κουράζομαι, μοχθώ, καταπονούμαι, εξαντλούμαι, αποκάμνω ξενοιάζω απαλλάσσομαι από φροντίδες, γλιτώνω από έννοιες και μέριμνες, παύω να έχω ανησυχία για κάτι ηρεμώ, ησυχάζω, ανακουφίζομαι νοιάζομαι, φροντίζω, μεριμνώ πρώτος αυτός που σε μια σειρά έχει τον αριθμό ένα, αυτός που προηγείται από όλους τους άλλους σε κάτι αρχικός, πρωταρχικός τελευταίος, έσχατος, ύστατος τελειώνω φέρνω κάτι σε τέλος, φτάνω στο τέλος, εξαντλούμαι, (μτφ.) πεθαίνω, χάνομαι περατώνω, ολοκληρώνω, σβήνω, σώνω, εξαντλώ, λήγω αρχίζω, ξεκινώ, γεννιέμαι 12

11 Κ ριτήριο Α ξιολόγησ λόγησης* ης* 1. Να συμπληρώσεις τα κενά της άσκησης. Λέξεις Συνώνυμα Αντίθετα καλοκαίρι δροσερός πρώτος αγαπητός ξενοιάζω κρύο καταπονούμαι θέρος αναπαύομαι αρχικός ολοκληρώνω ηρεμώ γευστικός μοχθώ ζεστός κουράζομαι μισητός αρχίζω ζέστη άγευστος 2. Να γράψεις στο τετράδιό σου ένα κείμενο για: την αγαπημένη σου εποχή το μήνα που σου αρέσει περισσότερο την άνοιξη και τις ομορφιές της τον ερχομό του φθινοπώρου κ.ά. * Οι απαντήσεις των Κριτηρίων Αξιολόγησης βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου. 13

12 Ó ÌÓ ÛÂÈ ÙÔ Î ÏÔÎ ÈÚÈÔ Όταν θέλουμε να διηγηθούμε ένα γεγονός που ζήσαμε, αναφέρουμε αναλυτικά και με χρονική σειρά, ώστε η διήγηση να έχει αρχή, μέση και τέλος, τα εξής στοιχεία: Βασικά στσ οιχεία διήγησ γησης ης ενός γεγγ εγονότοςος Ποιο είναι το γεγονός Πότε και πού συνέβησαν αυτά που διηγούμαι π.χ. μια θαλασσινή περιπέτεια, μια καλοκαιρινή καταιγίδα, ένα ατύχημα στο σπίτι (στο δρόμο, στο σχολείο), ένας καβγάς στην πολυκατοικία, μια πυρκαγιά στο δάσος, μια κατολίσθηση κ.ά. πότε π.χ. πριν από λίγες ημέρες ή μήνες, το περασμένο καλοκαίρι, πριν από αρκετά χρόνια, ένα χειμωνιάτικο Σαββατοκύριακο, τα ξημερώματα κ.ά. πού π.χ. στο σπίτι, στο σχολείο, στο δρόμο, στη θάλασσα, στο χωριό, στη δουλειά, στην εξοχή (δάσος), στην κατασκήνωση, στο νησί κ.α. Ποια πρόσωπα εμφανίζονται στην ιστορία Τι ακριβώς έγινε και πώς Γιατί έγινε (ποια ήταν η αιτία) π.χ. οι μαθητές και οι δάσκαλοι του σχολείου, οι ένοικοι της πολυκατοικίας, οι κάτοικοι του χωριού, οι παραθεριστές, όσοι μένουν στην κατασκήνωση, οι επιβάτες ενός πλοίου, οι πυροσβέστες, οι αστυνομικοί κ.ά. Αναφέρουμε τα γεγονότα όπως ακριβώς έγιναν, με χρονική σειρά. π.χ. πώς ξεκίνησε το γεγονός (αρχή) πώς συνεχίστηκε το γεγονός (μέση εξέλιξη) πώς τελείωσε το γεγονός (τέλος) π.χ. κακές καιρικές συνθήκες (έντονη βροχόπτωση, ισχυροί άνεμοι, χαλάζι, κεραυνοί), μια μηχανολογική βλάβη, μια απροσεξία, ένα ανθρώπινο λάθος κ.ά. 14

13 Ó ÌÓ ÛÂÈ ÙÔ Î ÏÔÎ ÈÚÈÔ Ποιες σκέψεις και συναισθήματα προκαλεί το γεγονός π.χ. χαρά, ενθουσιασμός, ικανοποίηση, συμπάθεια, νοσταλγία, συγκίνηση, ευαισθησία, προβληματισμός, μελαγχολία, θλίψη, στενοχώρια, απογοήτευση, ανησυχία, αγωνία, ανασφάλεια, πόνος (ψυχικός και σωματικός), μοναξιά, απόγνωση κ.ά. Γλωσσικά στσ οιχεία διήγησ γησης ης ενός γεγγ εγονότοςος Όταν διηγούμαστε ένα γεγονός που ζήσαμε, χρησιμοποιούμε: ρήματα σε χρόνο παρατατικό ρήματα σε χρόνο αόριστο χρονικά επιρρήματα χρονικές προτάσεις φράσεις που φανερώνουν χρόνο π.χ. Τα απογεύματα παίρναμε τα ποδήλατα και πηγαίναμε βόλτες ως την άκρη του χωριού. Κάθε μέρα κολυμπούσαμε στα καθαρά νερά της θάλασσας. Το σπίτι του παππού βρισκόταν στο κέντρο του χωριού. π.χ. Ξαφνικά φύσηξε δυνατός αέρας και σηκώθηκαν τεράστια κύματα. Οι παραλίες άδειασαν και οι παραθεριστές επέστρεψαν στα σπίτια τους. Αφού περάσαμε το νησί της Σικελίας, το πλοίο χάραξε πορεία για το λιμάνι του Αλγερίου. Απαντούν στην ερώτηση: πότε; π.χ. ύστερα, μετά, έπειτα, τελικά, αρχικά, χθες, αύριο, σήμερα, τότε, τώρα, πριν, κάποτε, άλλοτε, συχνά, σπάνια, συνήθως κ.ά. Οι προτάσεις που φανερώνουν χρόνο και ξεκινούν με τις λέξεις: όταν, μόλις, αφού, ενώ, καθώς, πριν, προτού, την ώρα που, τη στιγμή που... κ.ά. π.χ. Μόλις έφτασα στην κατασκήνωση, είδα έναν τεράστιο χώρο και πάρα πολλά παιδιά. Οι μεγάλοι συζητούσαν ενώ τα παιδιά έπαιζαν στην παραλία. π.χ. στην αρχή, στη συνέχεια, στο τέλος, του χρόνου, ύστερα από λίγο, κατά τη διάρκεια, ένα απόγευμα, το βράδυ, όλη τη νύχτα, μια μέρα, το πρωί, την Κυριακή κ.ά. Προς τους γονείς: Για τα γλωσσικά στοιχεία που χρησιμοποιούμε όταν διηγούμαστε ένα γεγονός που ζήσαμε (π.χ. χρονικές προτάσεις, χρονικά επιρρήματα, ρήματα σε χρόνο παρατατικό και αόριστο) προτρέψτε τα παιδιά να ανατρέξουν στο βιβλίο «Γραμματική και Συντακτικό Δ' Δημοτικού», Ν. Σάκκου, εκδ. Σαββάλας. 15

14 Ενότητα 1 Ó appleù ÁÌ ÓË ÎıÂÛË Μια θαλασσινή περιπέτεια Πότε και πού συνέβησαν αυτά που διηγούμαι Τα πρόσωπα Γιατί έγινε Τι έγινε στην αρχή Τι έγινε μετά Τι έγινε στο τέλος Ποιες σκέψεις και ποια συναισθήματα μας προκάλεσε το γεγονός 16 Ήταν ένα καυτό αυγουστιάτικο πρωινό. Καθόμουν με τον ξάδερφό μου στο μπαλκόνι του σπιτιού του και βλέπαμε την παραλία που ήταν γεμάτη από κόσμο. Οι θείοι μου με φιλοξενούσαν στο σπίτι τους για λίγες μέρες, καθώς οι γονείς μου ήταν στην Αθήνα λόγω δουλειάς. Ενώ ετοιμαζόμασταν να πάμε για μπάνιο, ο ξάδερφός μου είχε την ιδέα να πάρουμε τη βάρκα του πατέρα του και να πάμε να κολυμπήσουμε στο απέναντι νησάκι. Στην αρχή ήμουν διστακτικός, αλλά, επειδή μου αρέσουν οι περιπέτειες, συμφώνησα. Κατεβήκαμε στην παραλία χωρίς να πούμε τίποτα σε κανέναν, λύσαμε τη βάρκα και αρχίσαμε να τραβάμε κουπί. Όσο ανοιγόμασταν στη θάλασσα, τόσο περισσότερο ενθουσιαζόμασταν. Βουτούσαμε τα χέρια μας στο νερό και πιτσιλούσαμε ο ένας τον άλλο. Περνούσαμε πολύ ωραία! Χωρίς να το καταλάβουμε ο καιρός άρχισε να χαλάει. Ξαφνικά φύσηξε ένα δυνατό αεράκι που ταρακούνησε τη βάρκα μας και μας ανησύχησε λιγάκι. Όσο όμως ο αέρας συνεχιζόταν και άρχισαν να υψώνονται κύματα, η ανησυχία μας έγινε αγωνία και φόβος. Σηκωθήκαμε όρθιοι, κουνούσαμε τα χέρια μας και φωνάζαμε για βοήθεια. Όμως ήμασταν τόσο μακριά, που δε μας άκουγε κανείς. Βρισκόμασταν στη μέση της θάλασσας χωρίς να μπορούμε να κάνουμε τίποτα και ο αέρας ολοένα και δυνάμωνε. Εγώ ήμουν έτοιμος να βάλω τα κλάματα, όταν στο βάθος διακρίναμε ένα σκάφος, που πλησίαζε προς το μέρος μας. Επιτέλους, κάποιος μας είδε και ερχόταν να μας σώσει. Μέσα στο σκάφος ήταν δύο λιμενικοί και ο θείος μου, που φαινόταν πολύ θυμωμένος. Οι λιμενικοί έδεσαν τη βάρκα στο σκάφος και μας τράβηξαν στη στεριά. Τέλος καλό, όλα καλά! Ο θείος μου τους ευχαρίστησε και ύστερα με ύφος ήρεμο αλλά αρκετά σοβαρό μάς εξήγησε πόσο επικίνδυνο ήταν αυτό που κάναμε. H αλήθεια είναι πως φερθήκαμε πολύ επιπόλαια και απερίσκεπτα. Eάν ο θείος μου δε μας έβλεπε με τα κιάλια, σίγουρα θα κινδυνεύαμε πολύ. Aφού ζητήσαμε συγγνώμη, υποσχεθήκαμε πως στο μέλλον θα είμαστε πιο προσεκτικοί και πως θα ζητάμε πάντα την άδεια των μεγαλυτέρων για ό,τι κι αν κάνουμε.

15 Ó ÌÓ ÛÂÈ ÙÔ Î ÏÔÎ ÈÚÈÔ Ó appleù ÁÌ ÓË ÎıÂÛË Πρώτη φορά στην κατασκήνωση Πότε και πού συνέβησαν αυτά που διηγούμαι Ποια πρόσωπα εμφανίζονται στην ιστορία Τι έγινε στην αρχή Τι έγινε μετά Τι έγινε στο τέλος Σκέψεις και συναισθήματα Το περασμένο καλοκαίρι ήταν η πρώτη φορά που έκανα διακοπές σε κατασκήνωση, χωριστά από τους γονείς μου, οι οποίοι έπρεπε να μείνουν στην πόλη λόγω δουλειάς. Αρχικά δε μου άρεσε καθόλου η ιδέα της κατασκήνωσης, αλλά δεν είχα άλλη επιλογή. Στην κατασκήνωση μας υποδέχτηκε ο αρχηγός. Μου γνώρισε τον ομαδάρχη, τον αρχηγό της ομάδας, κι εκείνος με τη σειρά του με οδήγησε στο σπιτάκι που θα έμενα. Εκεί γνώρισα και τα υπόλοιπα παιδιά της ομάδας. Στην αρχή δυσκολεύτηκα λιγάκι να προσαρμοστώ, καθώς δεν είχα ξαναβρεθεί σε κατασκήνωση και δε γνώριζα κανέναν. Σιγά σιγά όμως γνωρίστηκα με τα άλλα παιδιά και μέσα από τις καθημερινές δραστηριότητες και τα παιχνίδια γίναμε όλοι μια μεγάλη παρέα. Κάθε πρωί ξυπνούσαμε νωρίς, ετοιμαζόμασταν και παίρναμε όλοι μαζί το πρωινό μας. Στη συνέχεια πηγαίναμε για μπάνιο σε μια υπέροχη παραλία και ο ομαδάρχης οργάνωνε διάφορα παιχνίδια μέσα κι έξω από το νερό. Το μεσημέρι γυρίζαμε πίσω για φαγητό, ενώ το απόγευμα πηγαίναμε βόλτες στο καταπράσινο δάσος λίγο πιο πέρα από την κατασκήνωση, παίζαμε ποδόσφαιρο, μπάσκετ ή βόλεϊ ή κάναμε διαγωνισμό ζωγραφικής. Ένα βράδυ παίξαμε παντομίμα και γελάσαμε όλοι πάρα πολύ. Στο τέλος της ημέρας, κατάκοποι από τις ασχολίες, πηγαίναμε στις σκηνές μας για ύπνο. Επειδή το πρόγραμμα περιλάμβανε διαφορετικές δραστηριότητες κάθε μέρα, δε βαριόμασταν καθόλου. Οι μέρες στην κατασκήνωση κύλησαν γρήγορα κι εγώ περνούσα τόσο όμορφα, που δεν κατάλαβα πότε έφτασε η μέρα να φύγω. Δεν το πίστευα ότι θα στενοχωριόμουν που θα έφευγα. Και να σκεφτεί κανείς ότι στην αρχή δεν ήθελα να πάω! Αποχαιρέτησα τα παιδιά, τα ευχαρίστησα για τις ωραίες στιγμές που περάσαμε και υποσχεθήκαμε να ξανασυναντηθούμε το επόμενο καλοκαίρι. 17

16 Ενότητα 1 Για τον τ εμπλουτισ λουτισμό του τ λεξιλο λογίου ΠΙΝΑΚΑΣ 3 Λέξεις αέρας θάλασσα καυτός κίνδυνος κολυμπώ νερό παιχνίδι ύπνος Παράγωγα Ομόρριζα αερίζω, αέρινος, αερικό, ευάερος, εναέριος, αεράτος, αεροδρόμιο, αεροπλάνο, αερογέφυρα, αεροσκάφος, αερολιμένας, αερόστατο, αεροπόρος, αεροσυνοδός θαλασσώνω, θαλασσινός, θαλάσσιος, υποθαλάσσιος, παραθαλάσσιος, θαλασσής, θαλασσοδέρνομαι, θαλασσοταραχή, θαλασσόλυκος, θαλασσοπόρος, θαλασσοπούλι, θαλασσοκρατία, ακροθαλασσιά, λιμνοθάλασσα, λαοθάλασσα καυτερός, καύτρα, καυστήρας, καυτηριασμός, άκαυτος, ολοκαύτωμα, καυτηριάζω, καύσωνας, καύση, καίω, καύσιμα, καυσαέριο κινδυνεύω, επικίνδυνος, ακίνδυνος, ριψοκίνδυνος, ριψοκινδυνεύω, διακινδυνεύω, κινδυνολογώ, κινδυνολογία κολύμβηση, κολυμβητής, κολύμπι, κολυμβητήριο, κολυμβητικός, κολυμπήθρα νερώνω, ξενερώνω, ξενέρωμα, ξενέρωτος, ανέρωτος, νερουλιάζω, νερουλός, νερουλάς, απόνερα, λασπόνερα, βροχόνερο, χιονόνερο, ανθόνερο, ροδόνερο, νερόβραστος, νερομπογιά, νεροχύτης, νεροσωλήνας, νεροκουβαλητής παιχνιδίζω, παιχνίδισμα, παιχνιδιάρης, παιχνιδιάρικος, παιχνιδότοπος, παίχτης, παίξιμο υπνωτίζω, υπνηλία, υπναράς, υπνοβάτης, υπνοβασία, υπνωτιστής, υπνωτικό, άυπνος, αϋπνία, ξύπνιος, ξύπνημα, αφύπνιση, αφυπνίζω, αγρυπνία, άγρυπνος 18

17 Ó ÌÓ ÛÂÈ ÙÔ Î ÏÔÎ ÈÚÈÔ ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Λέξεις Σημασία Συνώνυμα Αντίθετα ανησυχία η απουσία ησυχίας και τάξης, η ψυχική ανασφάλεια, η αγωνία, η αναστάτωση αναταραχή, αγωνία, αναστάτωση, αναβρασμός, έγνοια, άγχος ησυχία, ηρεμία, γαλήνη, τάξη, αταραξία, απάθεια απερίσκεπτος αυτός που γίνεται χωρίς περίσκεψη, χωρίς σκέψη, που ενεργεί χωρίς σκέψη ασύνετος, άκριτος, άμυαλος, επιπόλαιος συνετός, μελετημένος διστακτικός αυτός που διστάζει αμφιταλαντευόμενος, αμφίβολος, επιφυλακτικός αποφασιστικός επικίνδυνος αυτός που μπορεί να προκαλέσει κακό, που χαρακτηρίζεται από κίνδυνο επίφοβος, απειλητικός, ολέθριος ακίνδυνος, ασφαλής, σίγουρος επιπόλαιος αυτός που δεν έχει βάθος, που βρίσκεται στην επιφάνεια, που χαρακτηρίζεται από προχειρότητα, απερισκεψία και βιασύνη επιφανειακός, άστατος, απερίσκεπτος, ελαφρόμυαλος, ανόητος, αστόχαστος βαθύς, εσωτερικός, συνετός, μυαλωμένος, προσεκτικός θυμώνω καταλαμβάνομαι από θυμό, κάνω κάποιον να οργιστεί, γίνομαι ορμητικός, (μτφ.) αγριεύω οργίζομαι, εξοργίζομαι, εξάπτομαι, εκνευρίζομαι, αγανακτώ, φουρκίζομαι ηρεμώ, γαληνεύω, καλμάρω κατάκοπος αυτός που έχει κουραστεί πάρα πολύ, που έχει εξαντληθεί εξαντλημένος, αποκαμωμένος, ξεθεωμένος, καταπονημένος ξεκούραστος, φρέσκος, αναπαυμένος καυτός αυτός που είναι πάρα πολύ ζεστός, που βρίσκεται σε πολύ μεγάλη θερμοκρασία, που καίει, (μτφ.) αυτός που προκαλεί έντονο ενδιαφέρον ζεματιστός, βραστός, θερμός, πυρακτωμένος, έντονος ψυχρός, παγωμένος, κρύος, δροσερός, υποτονικός 19

18 Κ ριτήριο Α ξιολόγησ λόγησης* ης* 1. Να συμπληρώσεις τα κενά της άσκησης. Λέξεις Συνώνυμα Αντίθετα απερίσκεπτος θυμώνω καυτός ανησυχία κατάκοπος επικίνδυνος άμυαλος επιφανειακός ζεματιστός αμφιταλαντευόμενος εξαντλημένος παγωμένος ηρεμώ βαθύς ησυχία αποφασιστικός ακίνδυνος θερμός 2. Να γράψεις στο τετράδιό σου ένα κείμενο στο οποίο θα διηγείσαι: αναμνήσεις του καλοκαιριού φιλίες από τις καλοκαιρινές διακοπές μια καλοκαιρινή περιπέτεια εντυπώσεις από τις διακοπές στο χωριό ή στο νησί παιχνίδια στη θάλασσα κ.ά. * Οι απαντήσεις των Κριτηρίων Αξιολόγησης βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου. 20

19 ŒÓ ÎfiÌË ÛÎ Ï Ó appleù ÁÌ ÓË ÎıÂÛË Η πρώτη μέρα στο σχολείο Με τον ερχομό του Σεπτέμβρη όλα τα παιδιά σκέφτονται πως σε λίγες ημέρες θα ανοίξουν τα σχολεία και μια νέα χρονιά θα ξεκινήσει. Η μέρα αυτή έφτασε! Δεν έχω πλέον την αγωνία που είχα όταν πήγα για πρώτη φορά στο σχολείο. Τώρα πια ξέρω πώς είναι. Ξύπνησα νωρίς το πρωί, ετοιμάστηκα, φόρεσα τα καλά μου ρούχα και ξεκίνησα παρέα με τη μητέρα μου, η οποία πάντα με συνοδεύει την πρώτη ημέρα ως την πόρτα του σχολείου και μου εύχεται «Kαλή σχολική χρονιά». Φτάνοντας στο σχολείο συνάντησα τους συμμαθητές μου. Αφού αγκαλιαστήκαμε και φιληθήκαμε, γιατί είχαμε να βρεθούμε από τον Ιούνιο, αρχίσαμε να λέμε πώς περάσαμε το καλοκαίρι, τι κάναμε, πού πήγαμε κ.λπ. Σε λίγο χτύπησε το κουδούνι και όλα τα παιδιά μαζευτήκαμε στο προαύλιο. Ο διευθυντής μάς καλωσόρισε στο σχολείο και έπειτα ο παπάς έκανε τον αγιασμό, μας ράντισε όλους με βασιλικό και μας ευχήθηκε κι αυτός με τη σειρά του «Kαλή χρονιά και καλή πρόοδο». Στη συνέχεια ανεβήκαμε στις αίθουσες και γνωρίσαμε τη νέα μας δασκάλα. Αφού μοιραστήκαμε μαζί της τις εντυπώσεις από τις καλοκαιρινές μας διακοπές, πήραμε τα βιβλία που μας μοίρασαν και φύγαμε. Η πρώτη μέρα στο σχολείο είχε μόλις τελειώσει κι εγώ ήμουν χαρούμενος που ξαναείδα τους συμμαθητές μου και ανυπόμονος για τη νέα σχολική χρονιά. 21

20 Ενότητα 1 Ó appleù ÁÌ ÓË ÎıÂÛË Το διάλειμμα Το διάλειμμα είναι μια από τις πιο ευχάριστες και αγαπημένες στιγμές των μαθητών κατά τη διάρκεια της σχολικής ημέρας και νομίζω πως όλοι συμφωνούν σε αυτό. Άλλωστε φαίνεται από τον τρόπο που βγαίνουν οι μαθητές από την αίθουσα. Μόλις χτυπήσει το κουδούνι και ο δάσκαλος τους δώσει την άδεια, οι μαθητές ξεχύνονται με ανυπομονησία και λαχτάρα. Οι διάδρομοι και οι σκάλες γεμίζουν ξαφνικά από μαθητές που βιάζονται να φτάσουν στην αυλή. Μέσα σε λίγα λεπτά η ησυχία που επικρατούσε πριν δεν υπάρχει πλέον τώρα ακούγονται γέλια και φωνές. Την ώρα του διαλείμματος οι μαθητές παίζουν, τρέχουν και κυνηγιούνται. Άλλοι κάνουν βόλτες, άλλοι συζητούν, ενώ άλλοι καθισμένοι στα πεζούλια με ένα βιβλίο στα χέρια ρίχνουν μια τελευταία ματιά στο μάθημα που ακολουθεί. Καμιά φορά βέβαια δε λείπουν και οι καβγάδες μεταξύ των μαθητών, που σταματούν συνήθως με την παρέμβαση άλλων μαθητών ή των δασκάλων. Άλλα παιδιά πάλι επιλέγουν να μείνουν στην αίθουσα, όμως κι εκεί τα πράγματα δεν είναι ήρεμα: κυνηγητό ανάμεσα στα θρανία, πόλεμος με τις κιμωλίες και τα βιβλία κ.λπ. Γενικά, η ώρα του διαλείμματος είναι ώρα ξεκούρασης, χαλάρωσης και εκτόνωσης από το άγχος και την πίεση των μαθημάτων. Όταν όμως το κουδούνι ξαναχτυπήσει, οι μαθητές επιστρέφουν στις τάξεις και οι χώροι του σχολείου επιστρέφουν στην προηγούμενη ήρεμη κατάσταση. Όλα αυτά βέβαια μέχρι το επόμενο διάλειμμα... 22

21 ŒÓ ÎfiÌË ÛÎ Ï Για τον τ εμπλουτισ λουτισμό του τ λεξιλο λογίου ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Λέξεις αγιασμός Παράγωγα Ομόρριζα αγιάζω, άγιος, αγιοσύνη, αγιότητα, αγιογράφος, αγιογραφία, αγιόκλημα, πανάγιος, τρισάγιος, αγίασμα, αγιαστούρα, αγιοποιώ, αγιοποίηση άγχος αγχώνω, αγχώδης, αγχωτικός, αγχολυτικός, αγχόνη δάσκαλος διδάσκαλος, διδάσκω, δασκαλεύω, δασκαλίστικος, δασκάλεμα, διδασκαλία, διδακτός, δίδακτρα, διδασκαλείο καλοκαίρι καλοκαιριάζω, καλοκαιρία, καλοκαιρινός, καλοκαιριάτικος, καλοκαίριασμα, κατακαλόκαιρο, μεσοκαλόκαιρο κουδούνι κουδουνίζω, κουδούνισμα, κουδούνα, κουδουνίστρα, κουδουνιστός μαθητής μαθαίνω, μάθηση, μάθημα, μαθητικός, μαθητεύω, μαθητεία, μαθητολόγιο, συμμαθητής, αμάθεια, ημιμάθεια, πολυμάθεια, ξεμαθαίνω σχολείο σχολικός, σχολή, σχολώ, σχολαρχείο, σχόλασμα, σχολάρχης, σχολιαρόπαιδο χαλάρωση χαλαρώνω, χαλαρωτικός, χαλαρός, χαλάρωμα, χαλαρότητα 23

22 Ενότητα 1 ΠΙΝΑΚΑΣ 6 Λέξεις Σημασία Συνώνυμα Αντίθετα ανεβαίνω πηγαίνω προς τα πάνω, επιβιβάζομαι, προβιβάζομαι, εξυψώνομαι, (για προϊόντα) ανατιμώμαι, ακριβαίνω ανέρχομαι, ανηφορίζω, σκαρφαλώνω, υψώνομαι, προοδεύω, προκόβω, υπερτιμώμαι κατεβαίνω, κατηφορίζω, ολισθαίνω, χαμηλώνω, κατέρχομαι, μειώνομαι, υποτιμώμαι, αποβιβάζομαι ανοίγω παύω να κρατάω κάτι κλειστό, αποσφραγίζω, τραυματίζω, αρχίζω κάτι, ξεδιπλώνω, ευδοκιμώ, προοδεύω, χαλώ, καλυτερεύω, ξεθωριάζω ξεσκεπάζω, ξεβουλώνω, ξεσφραγίζω, κόβω, τέμνω, πλαταίνω, φαρδαίνω, ξεβάφω κλείνω, σφραγίζω, σφαλίζω, βουλώνω, σκεπάζω, τελειώνω, στενεύω, διπλώνω ανυπόμονος αυτός που δεν έχει υπομονή βιαστικός, ανήσυχος υπομονετικός, καρτερικός επόμενος αυτός που έπεται, που ακολουθεί μετά από κάποιον ακόλουθος, κατοπινός, ύστερος, προσεχής, μεταγενέστερος προηγούμενος, πρότερος, προγενέστερος ευχάριστος αυτός που προκαλεί ευχαρίστηση, που δημιουργεί συναίσθημα χαράς και ικανοποίησης διασκεδαστικός, ψυχαγωγικός, απολαυστικός, τερπνός, αρεστός δυσάρεστος, αντιπαθητικός, αποκρουστικός λαχτάρα έντονη ή υπερβολική επιθυμία για κάτι πόθος, αδημονία, ανυπομονησία καρτερικότητα, υπομονή, εγκαρτέρηση χαλάρωση το να είναι κάτι χαλαρό, το να μην είναι σφιγμένο, η μείωση της έντασης, η εξασθένηση χαλάρωμα, λασκάρισμα, ξετέντωμα, ξεσφίξιμο, ατονία, υποχώρηση σφίξιμο, τέντωμα, ένταση, τσίτωμα χαρούμενος αυτός που αισθάνεται χαρά, που νιώθει ευχαρίστηση ή ικανοποίηση, που γίνεται δεκτός ευχάριστα κεφάτος, εύθυμος, πρόσχαρος, φαιδρός, γελαστός, ευχαριστημένος, ικανοποιημένος λυπημένος, θλιμμένος, στενοχωρημένος, σκυθρωπός, κατσούφης, θλιβερός, μίζερος 24

23 Κ ριτήριο Α ξιολόγησ λόγησης* ης* 1. Να συμπληρώσεις τα κενά της άσκησης. Λέξεις Συνώνυμα Αντίθετα επόμενος ανοίγω ανυπόμονος χαρούμενος λαχτάρα ευχάριστος ακόλουθος χαλάρωμα βιαστικός ανηφορίζω πόθος στενοχωρημένος κλείνω τέντωμα λυπημένος κατεβαίνω δυσάρεστος χαρούμενος 2. Να γράψεις στο τετράδιό σου ένα κείμενο με ένα από τα παρακάτω θέματα: Το μάθημα που μου αρέσει περισσότερο Αδιάβαστος σ ένα μάθημα Η σχέση μου με τους συμμαθητές μου Ένα δυσάρεστο περιστατικό στο σχολείο κ.ά. * Οι απαντήσεις των Κριτηρίων Αξιολόγησης βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου. 25

24 ËÌÂÚÒÓÂÈ ÌÈ Ó Ì Ú... ÒÚ ÁÈ Û ÔÏÂ Ô Ó appleù ÁÌ ÓË ÎıÂÛË Η εκπαίδευση των παιδιών στην αρχαία Σπάρτη Στην αρχαία Σπάρτη η εκπαίδευση των αγοριών είχε αυστηρά στρατιωτικό χαρακτήρα, δηλαδή τα προετοίμαζε ώστε να γίνουν ικανοί στρατιώτες. Ώσπου να γίνουν 7 χρόνων τα ανέτρεφαν οι γονείς τους στα σπίτια. Από τα 7 χρόνια τους ζούσαν σε ομάδες, τις αγέλες, που είχαν επικεφαλής τον παιδονόμο. Εκεί μάθαιναν να υπομένουν χωρίς διαμαρτυρία τη σκληρή ζωή και τις ταλαιπωρίες και να κρατούν αυστηρή πειθαρχία. Όσο μεγάλωναν τόσο εντατικότερη γινόταν η εξάσκησή τους. Τα κούρευαν σύρριζα και τα άφηναν να περπατούν ξυπόλυτα και να παίζουν γυμνά. Όταν γίνονταν 12 χρόνων, δε φορούσαν χιτώνα, αλλά τους έδιναν ένα ιμάτιο το χρόνο. Τα σώματά τους ήταν βρόμικα και δε χρησιμοποιούσαν αλοιφές. Κοιμούνταν όλα μαζί πάνω σε καλαμένια στρώματα που τα έφτιαχναν τα ίδια τα αγόρια κόβοντας μόνα τους και με τα χέρια, χωρίς μαχαίρι, τις κορφές από τα καλάμια που φύτρωναν στις όχθες του Ευρώτα. Η μόρφωση που έπαιρναν στις αγέλες ήταν απλή διδάσκονταν ανάγνωση, γραφή, μουσική και χορό. Μάθαιναν να έχουν τυφλή υπακοή στους νόμους, ν αγαπούν την πατρίδα, να θαυμάζουν την ανδρεία, να περιφρονούν το θάνατο και να σέβονται τους μεγαλύτερους. Ανάλογη ήταν και η αγωγή των κοριτσιών, που στην αρχαία Σπάρτη δεν έμεναν κλεισμένα στο σπίτι, όπως σε άλλες ελληνικές πόλεις. Πριν από το γάμο τους ασκούνταν στα γυμναστήρια για να κάνουν γερό σώμα και να γεννήσουν γερά παιδιά. Γενικά στην αρχαία Σπάρτη υπήρχε μεγάλος σεβασμός στις γυναίκες και η εκπαίδευσή τους είχε σκοπό να τις κάνει καλές συζύγους και μητέρες. 26

25 ËÌÂÚÒÓÂÈ ÌÈ Ó Ì Ú... ÒÚ ÁÈ Û ÔÏÂ Ô Ó appleù ÁÌ ÓË ÎıÂÛË Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο Η εκπαίδευση των παιδιών στο Βυζάντιο δεν ήταν υποχρεωτική. Τα σχολεία ήταν ιδιωτικά και εκκλησιαστικά, που λειτουργούσαν σε σπίτια, σε ναούς ή σε μοναστήρια. Σ αυτά πήγαιναν μόνο τα αγόρια των γονιών που μπορούσαν να πληρώνουν τα δίδακτρα σε είδος ή χρήματα, ανάλογα με το επάγγελμά τους. Τα παιδιά πήγαιναν στο σχολείο σε ηλικία έξι χρόνων. Το βασικό σχολείο είχε τέσσερις τάξεις. Στις δύο μικρότερες οι μαθητές μάθαιναν να γράφουν, να διαβάζουν και να λογαριάζουν. Στις μεγαλύτερες τάξεις διδάσκονταν ορθογραφία, γραμματική και αριθμητική. Αποστήθιζαν ιστορίες από τον Όμηρο, την Αγία Γραφή και τους μύθους του Αισώπου. Επίσης, μάθαιναν να τραγουδούν και να ψέλνουν. Στα εκκλησιαστικά σχολεία συχνά φοιτούσαν δωρεάν ορφανά παιδιά. Τα κορίτσια δεν πήγαιναν σχολείο έμεναν στο σπίτι και βοηθούσαν τους γονείς τους στις δουλειές. Δίπλα στις μητέρες τους μάθαιναν να κεντούν, να πλέκουν και να υφαίνουν. Τα αγόρια που δεν πήγαιναν στο σχολείο μάθαιναν από μικρή ηλικία διάφορες τέχνες κοντά σε ειδικούς τεχνίτες. Εργάζονταν χωρίς μισθό συνήθως για δύο χρόνια και αργότερα εργάζονταν κοντά τους με αμοιβή ή αναζητούσαν αλλού εργασία. Στα βυζαντινά σχολεία οι αίθουσες ήταν στενές και είχαν μικρά παράθυρα. Οι μαθητές κάθονταν σε ξύλινους πάγκους, σε χαμηλά σκαμνιά, σταυροπόδι στο πάτωμα και συχνά όρθιοι. Ο γραμματιστής, ο δάσκαλος των πρώτων γραμμάτων, στήριζε τα βιβλία του σε αναλόγιο. Τα παιδιά είχαν ως αναγνωστικό το ψαλτήρι. Έγραφαν πάνω σε πλάκα με κοντύλι και έσβηναν με ένα μικρό σφουγγάρι. Εκτός από τις πέτρινες πλάκες υπήρχαν κι άλλες αλειμμένες με κερί, στις οποίες έγραφαν με μυτερό καλάμι. Στις μεγαλύτερες τάξεις έγραφαν με μελάνι πάνω σε παπύρους, σε περγαμηνές και σε χαρτί από το 10ο αιώνα και μετά. 27

26 Ενότητα 1 Για τον τ εμπλουτισ λουτισμό του τ λεξιλο λογίου ΠΙΝΑΚΑΣ 7 Λέξεις ανάγνωση αριθμητική γραφή διδάσκω εκπαίδευση μόρφωση παιδί στρατιωτικός Παράγωγα Ομόρριζα ανάγνωσμα, αναγνωστικό, αναγνωστήριο, αναγνώστης αριθμώ, αριθμός, αρίθμηση, αριθμητής, αριθμητικός, αριθμητήριο, αριθμομηχανή, πολυάριθμος, αναρίθμητος γράφω, γραφείο, γραφιάς, γραφίδα, γραφικός, γραπτός, γράμμα, γράψιμο, γραφολόγος, γραφομηχανή, απογραφή, διαγραφή, εγγραφή, αντιγραφή, περιγραφή, υπογραφή, παράγραφος, ορθογραφία, ακτινογραφία, αλληλογραφία, πλαστογραφία διδάσκαλος, διδασκαλία, δίδακτρα, διδακτικός, δάσκαλος, δασκαλεύω, δασκάλεμα, δασκαλίστικος εκπαιδεύω, εκπαιδευτής, εκπαιδευτικός, εκπαιδευτήριο, εκπαιδεύσιμος μορφώνω, μορφωτικός, μορφωμένος, αμόρφωτος, επιμορφωτικός, επιμορφώνω, επιμόρφωση παιδικός, παιδικότητα, παιδιάστικος, παιδιάρισμα, παιδιαρίζω, παίδαρος, παιδαρέλι, παιδαγωγός, παιδίατρος, παιδομάζωμα, παιδονόμος, παιδομάνι, παιδότοπος, αποπαίδι, μοναχοπαίδι, στερνοπαίδι, λεβεντόπαιδο, πλουσιόπαιδο, φτωχόπαιδο στρατιώτης, στρατώνας, στρατεύω, στράτευση, στράτευμα, στρατιά, στρατός, στρατόπεδο, στρατοπεδεύω, στρατολογία 28

27 ËÌÂÚÒÓÂÈ ÌÈ Ó Ì Ú... ÒÚ ÁÈ Û ÔÏÂ Ô ΠΙΝΑΚΑΣ 8 Λέξεις Σημασία Συνώνυμα Αντίθετα γερός αυτός που είναι απολύτως υγιής, που έχει σωματική και ψυχική δύναμη, που δε φθείρεται εύκολα υγιής, δυνατός, ισχυρός, ρωμαλέος, στιβαρός, εύρωστος, ανθεκτικός, άθικτος, αθάνατος, έντονος, σφοδρός άρρωστος, ασθενής, ασθενικός, αδύναμος, εύθραυστος, φθαρμένος, χαλασμένος διαμαρτύρομαι εκφράζω έντονα παράπονα ή αντίθεση για κάτι, αντιδρώ με γκρίνια, εκφράζω δυσαρέσκεια παραπονούμαι, αντιτίθεμαι, εναντιώνομαι, αντιλέγω, γκρινιάζω συμφωνώ, δέχομαι, αποδέχομαι, συναινώ, συγκατατίθεμαι εργάζομαι κάνω κάποια δουλειά, έχω ένα επάγγελμα, χρησιμοποιώ τις δυνάμεις μου για ένα σκοπό, (για μηχανές) λειτουργώ δουλεύω, ασχολούμαι, υπηρετώ, προσπαθώ, αγωνίζομαι τεμπελιάζω, αργώ, απρακτώ, αδρανώ, χαλώ ικανός αυτός που έχει τη δυνατότητα να κάνει κάτι καλά, που δε διστάζει να κάνει κάτι άξιος, επιδέξιος, επιτήδειος, δεινός, ικανοποιητικός, επαρκής ανίκανος, ανάξιος, ανεπιτήδειος, άπειρος, ατζαμής κορίτσι παιδί θηλυκού γένους, νεαρή γυναίκα κόρη, θυγατέρα, κοπέλα, κοπελιά, νέα, δεσποινίδα αγόρι, γιος, νέος, νιος, παλικάρι περιφρονώ δε σέβομαι και δεν εκτιμώ κάποιον ή κάτι, αποδίδω μικρή αξία και σημασία (σε κάποιον ή κάτι), δε λογαριάζω υποτιμώ, καταφρονώ εκτιμώ, υπολήπτομαι, υπολογίζω, αποδίδω αξία, σέβομαι υπακοή το να υπακούει κανείς σε κάποιον, η συμμόρφωση στους κανόνες ενός συνόλου ευπείθεια, πειθαρχία, υποταγή ανυπακοή, απείθεια, αντίδραση, απειθαρχία, παρακοή υπομένω δέχομαι με υπομονή, υποφέρω με καρτερία, αντιμετωπίζω μια δύσκολη κατάσταση με ψυχραιμία και ηρεμία καρτερώ, εγκαρτερώ, ανέχομαι, αντέχω ανυπομονώ, αδημονώ, λαχταρώ, βιάζομαι 29

28 Κ ριτήριο Α ξιολόγησ λόγησης* ης* 1. Να συμπληρώσεις τα κενά της άσκησης. Λέξεις Συνώνυμα Αντίθετα κορίτσι υπακοή εργάζομαι γερός διαμαρτύρομαι υπομένω κοπέλα καταφρονώ δουλεύω ανάξιος παραπονιέμαι απείθεια ανυπακοή εκτιμώ άρρωστος ανίκανος ανυπομονώ ευπείθεια 2. Να γράψεις στο τετράδιό σου ένα κείμενο με θέμα: Πώς περνάς μια μέρα στο σχολείο Αν σου αρέσει το σχολείο και γιατί Ποιο μάθημα σου αρέσει περισσότερο και γιατί Κάποιο πρόβλημα που αντιμετωπίζεις στο σχολείο Η πρώτη μέρα στο νέο σου σχολείο κ.ά. * Οι απαντήσεις των Κριτηρίων Αξιολόγησης βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου. 30